Ignacy Solarz jako twórca Uniwersytetu Ludowego

Ignacy Solarz urodził się 28 grudnia 1891 r. we wsi Ołpiny. Był działaczem społecznym, pedagogiem oraz twórcą polskiej koncepcji uniwersytetu ludowego, otwartego na nowe doświadczenia i potrzeby społeczne, na rozwój nauk i cywilizacji, na oczekiwania i aspiracje coraz to nowych pokoleń młodzieży wiejskiej. Sam po ukończeniu studiów zaangażował się do pracy w Małopolskim Towarzystwie Rolniczym, gdzie codzienne kontakty ze wsią dostarczały mu niezwykle cennych doświadczeń społecznych, bardzo ważnych dla kształtowania się jego późniejszej myśli pedagogicznej i humanistycznej. Ignacy Solarz wszedł do historii oświaty i kultury polskiej, przede wszystkim jako twórca uniwersytetu ludowego, jego najgorętszy propagator i rzecznik. Z jego imieniem łączy się idea uniwersytetów ludowych, jako wszechnicy dla młodzieży wiejskiej. Stworzył on placówkę, która odegrała w dziejach naszej kultury rolę wzorca, źródła inspiracji i doświadczenia potwierdzającego istnienie w ludzie polskim olbrzymich sił twórczych. Naczelną ideą było w uniwersytetach ludowych wprowadzić masę ludową do czynnej i głównej roli twórczej w nowej historii. Chodziło o wychowanie w masie ludowej zdolności do urzeczywistnienia dojrzałej, wysoce etycznej, zaradnej demokracji. W 1924 r. Ignacy Solarz objął kierownictwo i obowiązki nauczyciela-wychowawcy w Wiejskim Uniwersytecie Ludowym w Szycach pod Krakowem. Inicjatywę powołania tej placówki wysunął i patronował nad nią Związek Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych. Do współpracy z Solarzem przyjechała do Szyc Zofia Michałowska, późniejsza jego małżonka. Oboje doskonale uzupełniali się w pracy wychowawczej i dydaktycznej z młodzieżą. Olbrzymią zasługą Solarza, jako współinicjatora, współtwórcy i kierownika Uniwersytetu Ludowego było to, że odrzucił koncepcję mechanicznego przeszczepienia na grunt polski wzorów duńskich, które poznał będąc wysłanym do Danii podczas swej działalności w Małopolskim Towarzystwie Rolniczym. Dokonał on twórczej adaptacji wzorów duńskich i dostosował je do warunków polskich. Przyjął on także zasadę corocznej rewizji programu kształcenia i wychowania, dostosowania go do zainteresowań, potrzeb, aspiracji i zdolności słuchaczy, unowocześnienia, włączenia do nich nowych treści wynikających z rozwoju wiedzy naukowej. Dzięki temu uniknął niebezpieczeństwa oderwania od potrzeb młodzieży oraz nienadążania za rozwojem sytuacji i potrzeb polskiej wsi. Solarz starał się stworzyć taką koncepcję ideowo- programową, metodyczną i kadrową uniwersytetu ludowego, aby był on zdolny do budzenia w lidzie wiejskim potrzeby samorealizowania się w wielkim dziele tworzenia nowej kultury, życia społecznego i cywilizacji. Duże znaczenia przykładał do kształtowania indywidualności ludzi potrafiących tworzyć oryginalne wartości, idee i rozwiązywać problemy społeczne. Uważał, że wychowanie w uniwersytecie ludowym musi uchronić młodzież przed manipulacją polityczną, przed ubezwłasnowolnieniem, przed uleganiem modzie i konserwatywnym wzorcom. Do głównych celów wychowawczych zaliczał także budzenia wewnętrznego życia duchowego. Tematyka wykładów w Uniwersytecie Ludowym obejmowała bardzo szeroki zakres zagadnień. Zagadnienia społeczno-polityczne, rolnicze, gospodarcze, cywilizacyjne, związane z kulturą wsi, problemy ruchu ludowego i spółdzielczego, zagadnienia filozofii życia społecznego i indywidualnego, kwestie światopoglądu, moralności i obyczajowości. Wykłady prowadzone przez Solarza dawały możliwość przyswojenia sobie gruntownej wiedzy, łączenia wykładów z samokształceniem kierowanym, zadawania pytań i otrzymywania odpowiedzi. Jego uniwersytet reprezentował zawsze żywe, ważne dla rozwoju osobowości młodzieży i postępu polskiej wsi-treści, idee, inicjatywy, informacje i wzorce. Zawsze służył on wielkiej sprawie postępu moralnego, nierozerwalnie związanego z postępem gospodarczym i cywilizacyjnym wsi. W ten sposób uniwersytet ludowy, kierowany przez Ignacego Solarza, był zawsze aktywnym uczestnikiem walki jaką prowadziły masy chłopskie oraz przemian, jakie dokonywały się na wsi. W roku 1928, Solarz ponownie udaje się do Danii, by porównać swoje doświadczenia wychowawcze z doświadczeniami duńskich placówek. Chciał umocnić się w przekonaniu, że wybrane przez niego koncepcje, założenia i kierunek działania Uniwersytetu Ludowego są słuszne, lub przekonać się, że wymagają one zmiany. Solarz w swojej pracy wychowawczej, głosił potrzebę upodmiotowienia młodzieży wiejskiej, uczynienia z niej ludzi zdolnych do podejmowania i racjonalnego rozwiązywania gospodarczych i kulturalnych problemów wsi, samowychowania i służenia wsi swoją wiedzą, pracą i doświadczeniem. Starał się także budzić potrzebę kulturalnego usamodzielnienia wsi, wyrwania jej z kompleksów niższości wobec miasta, kształtowania umiejętności tworzenia oryginalnych, autentycznych wartości, idei i wzorców zachowań. Bardzo ważnym celem uniwersytetu ludowego Ignacego Solarz, było w pierwszej kolejności wywołać we wsi, w jej ludziach samoświadomości, poczucia wartości, podnieść zniżoną godność, wywołać wiarę w siebie, usamodzielnić myśl i uaktywnić siły wsi. W 1931 roku, Uniwersytet Ludowy w Szycach zastał zamknięty, co wywołało niezwykle silny protest ze strony młodzieży męskiej. Już po kilku miesiącach, w oparciu o fundusze zgromadzone przez Spółdzielnię Rolniczą dla Prowadzenia Uniwersytetów Ludowych (założoną w większości przez wychowanków Uniwersytetu Ludowego), a także przez mieszkańców Gaci Przeworskiej i okolicznych wsi w 1932 roku został tam otwarty Uniwersytet Ludowy. Był to dowód zwycięstwa sił postępowych i świadectwo potrzeby funkcjonowania tego rodzaju placówki. Był to także dowód owocnej działalności wychowawczej Solarza i jego współpracowników oraz wychowanków. Funkcjonowanie Uniwersytetu Ludowego w Gaci Przeworskiej natrafiło na wiele trudności ze strony ówczesnych władz powiatowych. Dalsze prowadzenie uniwersytetu wymagało olbrzymiej odporności psychicznej, zaradności i wytrwałości, a przede wszystkim umiejętności bronienia swej placówki przed nieuzasadnionymi i tendencyjnymi atakami ze strony władz. W polskim ruchu ludowym dzieło i postać Ignacego Solarza, są z pewnością świadectwem i przykładem żarliwego zaangażowania ideowego i dojrzałości w rozumieniu i rozwiązywaniu problemów społecznych i oświatowych. Dzięki istnieniu Uniwersytetów Ludowych w Polsce w jakimś stopniu kształtowała się świadomość ideowo-moralna młodzieży chłopskiej, która była przygotowywana do roli współgospodarzy w przyszłej Polsce. Solarz stworzył placówkę, która stała się żywym świadectwem, że postęp społeczny zaczyna się najpierw w ludzkich marzeniach, wyobrażeniach i pojęciach, a swój realny wyraz znajduje w ich zaangażowaniu, w walce o sprawiedliwość, równość i wolność. Jest więc wynikiem skutecznego wychowania ideowego i moralnego. U podstaw koncepcji Uniwersytetu Ludowego Solarza, leżała zatem idea odrodzenia ludu po9lskiego przez wychowanie i oświatę, jego wydźwignięcie z bierności i inercji moralnej, obudzenie w nim wiary we własne siły i możliwości rozwojowe, uczynienie zeń pełnowartościowego współtwórcy historii narodowej i społecznej. Idea twórczej roli mas w dziejach stanowi zatem ideologiczną przesłankę, na której buduje Solarz swój projekt placówki oświatowej na wsi. Uniwersytety Ludowe miału służyć takiemu wychowaniu młodzieży wiejskiej, aby była ona zdolna współrządzić swoją zbiorowością i współodpowiadać za wyniki tego rządzenia, wyzwalać cenne inicjatywy w społeczności wiejskiej. Solarz chciał uwolnić młodzież od kompleksów niższości, od przekonania, że jest skazana na swój biedniacki los. U podstaw jego koncepcji uniwersytetu ludowego leżała zatem idea dezalienacji człowieka, wyzwolenia go z tych ograniczeń i uwarunkowań, które hamują możliwości jego rozwoju, twórczego działania i aktywności społecznej. Uniwersytet ludowy według koncepcji Solarza, miał stać się instytucją oświatową i wychowawczą przygotowującą młodzież do wejścia do kultury narodowej w charakterze czynnika ożywiającego jej rozwój. Solarz chętnie i często odwoływał się do "honornej ambicji twórczej" chłopa, do jego głębokiego pragnienia wejścia do kultury narodowej i ogólnoludzkiej w charakterze pełnowartościowego partnera, do jego umiłowania prawdy, dobra i piękna. Był głęboko przeświadczony, że czasy w których żył, wzmagały w ludziach chęci otworzenia nowych, lepszych warunków życia, odrzucenia przestarzałych struktur i ideę wyzwolenia się z okowów konserwatywnych wyobrażeń i doświadczeń. W związku z tym głosił potrzebę wprowadzenia młodzieży wiejskiej w świat kultury, postępu i rozwoju życia społecznego.